Til hamingju með daginn, Tin Lizzie!

Í dag, 1. október 2008, er slétt öld liðin síðan fyrsti T-Fordinn rann af færibandinu í Detroit. Þá var Henry Ford orðinn allsráðandi í verksmiðjunni sem bar nafn hans, hinni þriðju í þeirri röð.

Áður hafði verið til  Ford & Malcolmson Company og þar áður Fordmobile Company en hvorugt það fyrirtæki náði að koma frá sér bíl.

Í júlí 1903 kom fyrsti verksmiðjuframleiddi Fordinn (áður aðeins tilraunabílar Henrys) fram á sjónarsviðið, en Ford var enn í slagtogi með kolabaróninum Alexander Young Malcolmson (sem átti peninga en Ford ekki) og vildi búa til dýra bíla og græða meiri peninga. Ford vildi gjarnan græða peninga líka en leit öðru vísi á málin. Strax þetta ár, 1903, sagði hann: „Leiðin til að framleiða bíla er að framleiða þá alla eins, skila þeim öllum eins út úr verksmiðjunni." (The Standard Catalog of American Cars, 1805-1942, bls. 522.)

Eins og kunnugt er var Ford-T með svokallaða High and Low skiptingu sem stjórnað var með fótstigum og þurfti verulega æfingu til að verða flinkur á því sviði. Sagt var að það tæki flesta um eitt ár að verða virkilega vel að sér í fótunum til að stjórna T-Ford. Margar skrautlegar sögur eru til um bílstjóra sem gekk þetta illa og aksturslagi þeirra líkt við ýmiskonar skepnur, oft froska. T-Ford fékk ekki rafmagnsstartara fyrr en 1919 (slíkur búnaður hafði þó verið til frá 1899 og í Cadillacbílum á markaðnum frá 1912) og hafði þá á samviskunni óteljandi handleggsbrot og jafnvel fótbrot því það var kúnst að snúa Fordinn í gang.

Sígildur brandari er sá að kaupandinn gæti valið sér nýjan T-Ford í hvaða lit sem hann vildi svo lengi sem hann veldi svartan. Þetta mun hafa verið rétt árin 1914-1926, en bæði fyrir og eftir þann tíma voru fleiri litir í boði. Þetta var til komið af því að svarta lakkið sem Ford notaði á þessu árabili var fljótara að þorna en aðrir litir.

Alls voru framleiddir rúmlega 15 milljón T-Fordar árin 1908 til 1927 og segir sína sögu að mörg þessara ára voru um og yfir 50% af seldum bandarískum bílum af gerðinni Ford-T.

Ford T kemur Íslendingum við því það voru bílar af þeirri gerð sem fyrstir skiluðu því hlutverki á íslenskri grund að landanum varð ljóst að bílar kynnu að vera nothæf farar- og flutningstæki. T-Fordinn varð fyrstur bíla til að komast ýmsar leiðir á Íslandi og skrifaði þannig  fyrir sitt leyti verulegan hluta af sögu bílsins á Íslandi.

Stundum var Ford-T nefndur gælunafninu Tin Lizzie. Þannig að við getum í tilefni afmælisdagsins sagt: Til hamingju með daginn, Tin Lizzie.

Set hér tvær myndir af Ford T. Aðra (efst) margbirta mynd af fyrsta nothæfa bílnum á Íslandi, T-Fordinum sem Sveinn Oddsson og Jón Sigmundsson komu með hingað árið 1913, hina af fallegri Tin Lizzie sem sendur á Conservatorie National des Arts et Métiers í París - ásamt fleiri föngulegum gömlum gripum.

Að eiga sinn Davíð

Sæll er sá er veit hver óvinur hans er.

Sá sem veit hverjum er um að kenna þegar eitthvað tefur framgang hans eða ef ekki fer allt eins og hann sjálfur hafði hugsað sér.

Sá sem getur hugsað, ef hann skýtur sig í fótinn: „Helvítið hann Davíð".

– Sennilega væri öllum hollt að eiga sinn Davíð.

Svartklædda sléttgreidda fólkið

Síðasti vinnustaður minn utan minnar eigin kompu heima hjá sjálfum mér var með því marki brenndur, eins og svo margir aðrir vinnustaðir þar sem starfsfólkið er talið í tugum og skipt í nokkrar deildir, að þar var margt brallað og plottað á efstu hæðinni sem við á hæðunum fyrir neðan vissum blessunarlega minnst um. Þegar farið var að yngja í forystunni var sláandi að þetta unga forystulið og helstu gestir þess átti það sameiginlegt að klæðast svörtu frá hvirfli til ilja og greiða mismikið og mis-gljáborið hár slétt aftur frá enni og gagnaugum.

Brosti ekki nema í ítrustu neyð.

Oft komu heimsóknir utan úr bæ, álíka gamalt fólk og alveg eins til fara og eins greitt.

Einhvern tíma þegar þéttur hópur slíkra gesta þrammaði þungur á brún fram hjá glugganum mínum - sem stjórnarfarslegs eðlis samkvæmt var á neðstu hæð ofannefndrar byggingar - varð mér að orði við samstarfsmann: „Þarna fara útfararstjórarnir."

Ég var kominn í langt og launalaust orlof frá þessum vinnustað þegar honum var lokað með gjaldþroti þannig að í það skiptið hafði ég ekki af því beinan skell. En nefndur fyrrverandi samstarfsmaður minn hefur oft minnt mig á það nafn sem ég gaf svartklædda sléttgreidda fólkinu.

Alla þessa öld hafa svartklæddu sléttgreiddu mennirnir verið áfram á ferðinni. Því miður hafði mér kjöftugum ratast rétt á munn um atferli þeirra. Samkvæmt nýjustu tíðindum munu útfarir nú dynja yfir okkur sem sjaldan fyrr. Glitið er ekki farið af útfararstjórunum enn.

Sex ára háskólanám skilyrði fyrir verkó Akraness?

Jæja, já. Er sex ára háskólanám starfsskilyrði fyrir þá sem eru í Verkalýðsfélagi Akraness? Og áttu þeir eftir að fá tilskilið nám sitt viðurkennt til launa?

Fara fram á sömu hækkun og ljósmæður

Grætilegar skrautsýningar verkalýðsforkólfa

Fyrir skemmstu voru eftir langa mæðu leiðrétt kjör ljósmæðra með tilliti til þeirra námskrafna sem gerðar eru til þeirra og ekki hafði verið tekið tillit til fram að því. Landslýður almennt var samþykkur og hlynntur því að ljósmæðrum væri raðað á réttan stað í launum, þó að þeirri leiðréttingu fylgdi dálítið há prósentutala ef horft var á hana eingöngu.
Nú bregður svo við að formaður Rafiðnasambandsins fer mikinn á fundum og í fjölmiðlum og geipar um að þessi prósentutala sé það sem Fjármálaráðuneytið gefi tóninn með fyrir alla aðra kjarasamninga.
Þvílíkt gaspur. Ég hafði haldið að þessi maður héldi sig tiltölulega við jörðina en nú finnst mér hann hafa skitið á sig. Ég bara trúi því ekki fyrr en ég tek á að hann hafi í rauninni svona einfeldningslega sýn á hlutina. Hafa þeir sem kusu hann fyrir formann þurft að bæta á sig álíka námi eins og ljósmæður, án þess að fá umbun fyrir það fyrr?
Ég hef heyrt ávæning af því að fleiri verkalýðsforkólfar grípi þetta sömuleiðis eins og rökrétta hugsun. Ég bara trúi því ekki að hinn almenni launþegi sjái ekki að leiðrétting einnar stéttar sem lengi hefur átt þessa leiðréttingu inni eigi við um allar aðrar stéttir.
Svona skrautsýningar verkalýðsforkólfa eru beinlínis grætilegar.
Þessi sami maður rifar þó ögn seglin þegar hann segir að tæplega 10% hækkun OR á heitu vatni sé önnur ávísun á launahækkun. En hefur það ekki hvarflað að honum að hækkun OR geti að einhverju stafað af fram komnum hækkunum til launþega? Vill hann bara þenja víxlverkunarskrúfuna áfram?

Skortsala = að selja með tapi

Þó flestar athugasemdir við síðasta blogg mitt væru út um víðan völl og flest annað en það sem málið snerist um kom þó það af viti út úr því, að ég hygg, að orðið „skortsala“ á ekki við um sölu á skorti eins og það þó bendir til, heldur er það notað um það fyrirbæri þegar eitthvað er selt undir eðlilegu verði, með öðrum orðum með tapi. Þess vegna mætti alveg eins kalla það tapsölu sem þrátt fyrir að vera vitlaust myndað orð væri þó nær því að segja hvað það meinar. Eðlilegast væri einfaldlega að tala um það eins og það er: að selja með tapi.Eftir stendur óhaggað: orðið skortsala er orðskrípi og fáránlegt að nú skuli hver éta það upp eftir öðrum. Það sýnir töluverðan skort á eðlilegum málskilningi.

Skortsala - vandræðaorð

Talað er um útsölur þegar á að selja -- hvað? Allt út úr búðinni? Skósölur þar sem skór fást, grænmetissölur þar sem grænmeti er selt, fisksölu sem selja fisk, gleraugnasölu sem selur gleraugu -- og þannig má ugglaust lengi telja.

Meginatriði við nýyrðasmíð er að nýja orðið sé gagnsætt -- gefi til kynna af samsetningu sinni hvað það þýðir. Nýjasta salan í íslensku málsafni er skortsala -- og selur skort, að því er virðist. Orðið felur sem sé engan veginn í sér sína eigin þýðingu.

Eftir því sem ég kemst næst þýðir skortsala að ég sel eitthvað sem ég á í skuld en hef fyrirfram samið við lánveitandann um að hann sætti sig við að fá andvirði þess sem ég sel og leysi mig þá undan skuldinni, þó hann fái ekki þar með að fullu greitt það sem ég skulda honum.

Er þetta rétt? Eða, ef þetta er rétt, eru fleiri merkingar faldar í þessu máttvana orði, skortsölu?

Við sitjum uppi með nóg af vondum orðum. Hér áður fyrr var talað um rúgmjöl, hveitimjöl, fiskimjöl, síldarmjöl -- og svo kom allt í einu barnamjöl. Við höfðum nautsleður, geitaleður, togleður -- og svo voru allt í einu auglýstir kvenleðurhanskar.

Eru orðasmiðir íslenskrar tungu nú allir sofnaðir -- eða standa þeir á gati gagnvart því verkefni að búa til gagnsætt orð í stað þessa vandræðaorðs, skortsölu?

Stigbreytingar

Landinn fór hring í kringum sjálfan sig af einskonar Þórðargleði þegar Dorrit forsetafrú sagði austur í Kína, sem er víst ansi stórt land, að Ísland væri stórasta landið. Vissulega er það ekki rétt stigbreyting á lýsingingarorðinu stór en í sjálfu sér finnst mér virðingarvert að forsetafrúin okkar sýni í verki vilja sinn til að tala málið okkar. Og ferst okkur sjálfum að skimpast að öðrum? Er okkar eigin notkun á málinu sem þó telst móðurmál okkar -- móðurmál = það mál sem við lærum fyrst tungumála -- alltaf hnökralaus?

Nú gengur í sjónvarpinu auglýsing þar sem tveir menn í þvottabala velta fyrir sér orðinu mjalli og komast ekki að nokkurri niðurstöðu þrátt fyrir talsvert bull þar um. Það er eins og þeir séu ekki með öllum mjalla, og það er eiginlega það eina sem eftir stendur í mínu minni af þessari auglýsingu. Ekki man ég hvað verið er að auglýsa. Ég hef alltaf skilið orðið mjalli að það sé samheiti við vit eða skynsemi og hvorugt er til staðar þarna í balanum hjá þeim.

Sum orð verða manni eflaust lengi ráðgáta. Sem barni var mér bannað að vera með ólæti. Ég man að ég var dálítið hugsi yfir þessu, því í þeim tilvikum fannst mér frekar að ég hefði verið með læti. Ólæti fannst mér hljóta að vera andstaðan við læti. Með árunum hef ég færst til þess skilnings að ólæti sé einskonar stigbreyting á orðinu læti og tákni líklega aðeins meiri gauragang en bara þessi venjulegu læti. Og af þessum skilningsauka kann ég mér ekki læti. Hvað sem það svo þýðir.

En úr því við erum að tala um stigbreytingar -- ég sá á bloggi konu sem kýs að vera huldukona að hún notar miðstig af orðinu viðskotaill og hefur það viðskotaillari. Ætti þetta ekki að vera viðskotaverri -- eða hvernig stigbreytist orðið illur? Eða, er enn verið að skimpast með stigbreytingar málnemans Dorritar?

Fyrirsögn lagfærð kl. 13.18

Stundar maður eitthvað þegar það er gert í fyrsta sinn?

Læt mér í léttu rúmi liggja hvar og hvernig þetta spænska karlhró gerði dodo í fyrsta sinn. Hitt þykir mér að það er kalla að hann hafi stundað kynlíf í það skiptið -- að stunda þýðir að mínu viti að leggja stund á eitthvað, iðka það aftur og aftur, og í fyrsta sinn sem það er iðkað er það enn of sjaldgæft til að hægt sé að kalla það ástundun.

Þarna segir einnig „Sem leiðtogi héraðsstjórnarinnar þá ætti hann að vera ungu fólki í Cantabria sem góð fyrirmynd“. Þarna finnst mér tveimur orðum gersamlega ofaukið: þá og sem.

Maður gæti haldið að í hópi þeirra sem skrifa fréttir mbl.is sé fólk sem ekki hefur íslensku að móðurmáli. Kannski er það svo, en það verður samt að gera lágmarks kröfur til málfærni þess.

 

Saga stjórnmálamanns um heimsókn í vændishús veldur fjaðrafoki

Að skipta um nafn á peningi

Miklu verða ráðamenn þjóðarinnar og önnur gáfumenni að tala skýrar og ljósar ef tölulegir aular eins og ég eiga að geta skilið að það skilji milli góðs og ills hvað gjaldmiðill okkar heitir. Er það lækning á okkar kreppta þjóðarhag að gjaldmiðill okkar fari allt í einu að heita evra? Mjólkurpotturinn á Kanarí kostar !,25 evrur sem á núgengi væri 164 kr eða þar um bil, en kostar hér 87 kr (Bónusverð) eða 0,66 evrur. Hvað ætli mjólkin kosti í München í evrum talið? -- Ég skil ekki hvernig það ætti að bæta okkar hag þó klinkið í vösum okkar heiti eitthvað annað en það heitir núna. Því ekki lækkar það eitt framleiðslukostnað eða innkaupsverð að skipta um nafn á peningi.