Stigbreytingar

Landinn fór hring í kringum sjálfan sig af einskonar Þórðargleði þegar Dorrit forsetafrú sagði austur í Kína, sem er víst ansi stórt land, að Ísland væri stórasta landið. Vissulega er það ekki rétt stigbreyting á lýsingingarorðinu stór en í sjálfu sér finnst mér virðingarvert að forsetafrúin okkar sýni í verki vilja sinn til að tala málið okkar. Og ferst okkur sjálfum að skimpast að öðrum? Er okkar eigin notkun á málinu sem þó telst móðurmál okkar -- móðurmál = það mál sem við lærum fyrst tungumála -- alltaf hnökralaus?

Nú gengur í sjónvarpinu auglýsing þar sem tveir menn í þvottabala velta fyrir sér orðinu mjalli og komast ekki að nokkurri niðurstöðu þrátt fyrir talsvert bull þar um. Það er eins og þeir séu ekki með öllum mjalla, og það er eiginlega það eina sem eftir stendur í mínu minni af þessari auglýsingu. Ekki man ég hvað verið er að auglýsa. Ég hef alltaf skilið orðið mjalli að það sé samheiti við vit eða skynsemi og hvorugt er til staðar þarna í balanum hjá þeim.

Sum orð verða manni eflaust lengi ráðgáta. Sem barni var mér bannað að vera með ólæti. Ég man að ég var dálítið hugsi yfir þessu, því í þeim tilvikum fannst mér frekar að ég hefði verið með læti. Ólæti fannst mér hljóta að vera andstaðan við læti. Með árunum hef ég færst til þess skilnings að ólæti sé einskonar stigbreyting á orðinu læti og tákni líklega aðeins meiri gauragang en bara þessi venjulegu læti. Og af þessum skilningsauka kann ég mér ekki læti. Hvað sem það svo þýðir.

En úr því við erum að tala um stigbreytingar -- ég sá á bloggi konu sem kýs að vera huldukona að hún notar miðstig af orðinu viðskotaill og hefur það viðskotaillari. Ætti þetta ekki að vera viðskotaverri -- eða hvernig stigbreytist orðið illur? Eða, er enn verið að skimpast með stigbreytingar málnemans Dorritar?

Fyrirsögn lagfærð kl. 13.18

Athugasemdir

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 20.9.2008 kl. 12:35]

Ég þekki þetta orð bara sem viðskotsill- eða illur. (Ekki sem stórskotahríð vondra viðskota).

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 14:23]

Mjalli - mjöll, mjallahvítur - snjóhvítur. Mjallahvítur þvottur - snjóhvítur þvottur. Samanber jö og ja í mjölt - mjaltir.

Að vera ekki með öllum mjalla - óhreinindi hafa fallið á mjöllina, þannig að hún er ekki lengur hvít. Vitið er ekki (lengur) alveg í lagi.

[Landfari, 20.9.2008 kl. 17:47]

Illur - illri - illstur. Þetta er nú ekki þjált. Er til önnur stigbreyting? Illur - illari - illastur. Heitir þetta ekki annars vegar sterk og hinsvegar veik beyging. Stundum eru báðar réttar, ef til vill er það svo í þessu tilfelli.

Verri er miðstigið af vondur (- verri - verstur) og ekki gengur að blanda því saman.

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 20.9.2008 kl. 17:55]

Lasinn - veikur - dauður. -Man einhver eftir þeirri stigbreytingu frá sínum ungdómi?  

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 18:00]

Illur - verri - verstur. Vondur - verri - verstur.

Illari - illastur er ekki til í íslensku. Veit ekki með færeyskuna.

Þeim var ég verstur er ég unni mestur.

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 18:09]

Viðskot - olnbogaskot.

Viðskotaillur - önugur, sem hefur allt á hornum sér.

Viðskotaillur - viðskotaverri - viðskotaverstur.

Viðskotsillur ætti því einnig að vera gott og gilt. Viðskotsverri - viðskotsverstur.

[Landfari, 20.9.2008 kl. 18:40]

Er þetta rétt Steini? Illur - verri - verstur? Óneytanlega mun þjálla.

Helga það eru margar skondnar fallbeygingar til.

Hér er gangur - umgangur - tilgangur - frágangur.

Hér er Guðbjörg - um gubbu - frá ælu - til spýu.

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 18:58]

Ég mæli með færeyskunni (fjáreyskunni) fyrir þig, Landfari minn:

"ad er bert eitt konufolk i FO, sum hevur uppiborid heitid sum...

Flottasta,
Lekrasta,
penasta konufolk i FO!

Hon eitur Gunnvá og er 24 - 25 år og býr i havn:)"

"Bára Hansen úr 06b í Hoydølum er FORBANNAÐ lekkur!!! ;)"

"Tær koma úr Havn :P

(tær lekkrastu)"

"Tad ma vera ein klaksviks gella, serstakliga ein hja Brodrasamkomuni.

Klaksvik hevur tey fagrastu konufolkini(genturnar i verdini)

PUNKTUM"

[Landfari, 20.9.2008 kl. 19:41]

Steini "nú mig þig ekki skilja"

[Karl Tómasson, 20.9.2008 kl. 20:15]

Sigurður minn. Hvað segir þú um að maðurinn fellski kórinn.

Skrambi ert þú reffilegur á myndinni.

Bestu kveðjur minn kæri, frá Kalla Tomm.

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 20.9.2008 kl. 20:32]

Mér sýnist að það séu fleiri að láta nóra en anganóran undirrituð. 

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 20:34]

Landfari. Það sem getur gengið í færeysku gengur ekki endilega upp í íslensku. "Fagrastu" í færeysku er "fegursta" eða "fegurstu" í íslensku og Færeyingar nota "lekkur" úr dönsku (lækker). "Så utrolig smuk og lækker."

Hugsanlega myndu Færeyingarnir samþykkja að þú segðir "illari og illastur" í staðinn fyrir "verri og verstur" og þeir sem tala sérkennilega íslensku ættu endilega að reyna fyrir sér með hana í Færeyjum.

[Landfari, 20.9.2008 kl. 21:39]

Ég var nú bara að spá í hvort það gæti verið að það væru til tvær útgáfur af þessu. Ég, eins og ég skrifaði hefði notað illri og illstur ef ég hefði neyðst til. Finnst það samt ákaflega óþjált og nú er þú kominn með skýringuna á því. Þetta er ekki til í málinu. Ég kaupi það aveg. Ert þú ekki kennari?

Hefði samt reynt í fremstu lög að umorða þannig að þetta orð hefði ekki komið fyrir því þetta var niðurstaða sem ég dró af öðrum stigbreytingum, ekki af því ég hefði notað þetta.

[Þorsteinn Briem, 20.9.2008 kl. 22:40]

Landfari. Nei, ég er ekki kennari, hef aldrei verið og því miður hefur ekkert bæst við stafsetningar- og íslenskukunnáttuna frá því ég var tólf ára gamall í Húsabakkaskóla í Svarfaðardal. Þá stöðvaðist þroskinn.

"Af illri nauðsyn" er að sjálfsögðu hægt að segja en illur - verri - verstur verður það víst að vera í íslensku, hvort sem okkur líkar það betur eða verr (illara).

"Hallbjörn var úti og mælti til Otkels: "Illt er að eiga þræl að einkavin og munum vér þessa jafnan iðrast er þú hefir aftur horfið og er það óviturlegt bragð að senda hinn lygnasta mann þess erindis er svo mun mega að kveða að líf manna liggi við.""

[Sigurður Hreiðar, 20.9.2008 kl. 22:44]

Gaman að þessum pælingum öllum. Hér er enginn illur verri verstur, bara góður betri bestur. Jú, Landfari, um nokkur skeið ævinnar hef ég verið titlaður kennari, mas. íslenskukennari. Og Kalli minn Tomm, að einhver felski kórinn er alveg rétt myndað af lýsingarorðinu falskur, það þarf ekki nema einn falskan til að skemma allan kórinn, það heyrir maður oft og einkum þegar karlakórar þenja sig. En til að skrifa það með tveimur l-um (ellum) þarf mann úr sjöfellasveit.

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 20.9.2008 kl. 23:03]

Skál í skosku fyrir því! ... Gömlu skosku..

[Sigurður Hreiðar, 20.9.2008 kl. 23:13]

Verst hve margir nafnleysingjar eru hér að brölta og meira að segja Haukur Harðarson -- á reyndar góðan og gegnan skólabróður með því nafni -- reynist ekki til þegar á er klikkað heldur dylst á bak við gesturófeigs sem reyndar er ekki heldur með blogg.

Og það er nú svo með aðalmál þessarar umræðu eins og svo oft ella í bloggathugasemdum, að það er komið út um víðan völl strax áður en 10 athugasemdum er náð.

Tek bara undir skál með þér, Helga Guðrún, á bara því miður ekkert Glenfiddich (er það kannski vitlaust skrifað hjá mér?) um þessar mundir svo gamli góði Captain Morgan verður að duga af minni hálfu. Cheers!

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 20.9.2008 kl. 23:31]

Cheers! right back at you mate.. það má nú bæta úr því næst þegar ég smygla naglaþjölum...  En úr því við erum nú komin í skemmtiskokkið um íslenskuna og þar um þröskulda; -hvað í veröldinni kom þínum "bæjarstarfsmönnum" til að halda að götunafnið Amsturdam væri þjóðlegt og harla sniðugt og boðlegt Mosfellingum? Ég þverbrýt allar málfarsreglur þegar mér þykir ég sniðugri óþjóðleg og agaleg - en þetta þótti mér mölbrot og eitthvað sem ég hefði ekki einu sinni leyft mér á Glennanum...

[Yngvi Högnason, 21.9.2008 kl. 10:44]

Gúmoren Sigurður. Ég held að ekkert okkar sé með hnökralausa notkun á íslenskunni. En það mættu margir hugsa sig um tvisvar hér á blogginu áður athugasemd eða pistill er vistaður. Og getum við endalaust pirrað okkur á hugsunarlausri framsetningu, vitandi, að það eina sem hægt er að gera,ekki lesa bullið.Sem er hægara sagt en gert. 
  Svo verðum við líka að muna eftir sögunni frá Esóp um yfirsjónirnar, að maður ber eigin yfirsjónir í mal að baki en yfirsjónir náungans í mal fyrir.
Svo máttu velja lokaorðin: "Hafðu góðan dag" eða vertu sæll að sinni.

[Þorsteinn Briem, 21.9.2008 kl. 12:10]

Hægt er að vekja áhuga fólks á öllu með því að vera jákvæður og reyna að brosa svolítið.

Annars getur myndast mikið harðlífi, sem aðrir hafa engan áhuga á að setja sig inn í.

Milljörðum króna varið í íslenskukennslu en árangurinn nánast enginn. Og hver skyldi nú vera skýringin á því?

[Sigurður Hreiðar, 21.9.2008 kl. 12:24]

Ekki efa ég Haukur Harðarson að þú sér til og berir nafn þitt með réttu, en ég gái iðulega að því hvort einhver persóna sé finnanleg bak við það nafn sem birtist við blogg eða athugasemdir þess.

En Helga Guðrún -- um götunafnið Amsturdam -- um aldir var kot til í Mosfellssveit sem stóð milli Reykja og Helgafells litlu austar en stóru byggingarnar í Reykjalundi standa nú sem hét Amsturdammur. Tvennum sögum fer af tilurð heitisins, ég hef séð því haldið fram að það hafi í öndverðu byggt Hollendingur sem kom frá Amsterdam en almenna skýringin og sú sem mér líkar engu síður er að þetta kot hafi verið óttalegur amstursdammur. Svo þegar hús tóku að rísa við heimreiðina að rústum gamla eyðikotsins kom þetta götuheiti nánast af sjálfu sér, Amsturdam.

[Sigurður Hreiðar, 21.9.2008 kl. 12:44]

Haukur -- þarna í efstu línu á að standa „að þú sért til" -- fyrirgefðu.

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 21.9.2008 kl. 13:12]

Takk, Sigurður. Þetta var fróðlegt að lesa.