Að trúa því sem logið er

Nú nálgast óðum dagur helgaður minningu hins sæla Þorláks biskups Þórhallssonar í Skálholti sem lést 23. desember 1193. Nú síðustu árin hefur tíðkast að halda upp á dag hans með vondri lykt af vondum mat og kalla það þjóðlegan íslenskan sið að svæla í sig hálfúldinni skötu og láta sem sér þyki það gott. Eftir því sem næst verður komist er þetta næsta nýr siður (eða ósiður?) og hefur helst þekkst nokkuð aftur í árin á Vestfjörðum, þar sem menn notuðu það sem geymsluaðferð að kæsa skötu og éta hana með skræðum sem sumir kalla hamsa. Upprunalega mun þessi siður hafa verið til kominn þar af því það þótti gagnlegt að éta bragðvondan mat rétt áður en von var á veislumat, til að hafa ferskan samanburð af því hvað var vont áður en maður gerði sér gott í munni.

Síðar lögðu klókir kaupahéðnar, útrásarmenn þess tíma sem útrás var helst framin innanlands, fé og vinnu í að selja þennan sið sem þjóðlegan íslenskan og ekki hefur staðið á almúganum að kaupa þá hugmynd í bókstaflegri merkingu og trúa öllu því sem logið er þar um.

Kannski á ekki að harma þetta. Altént er það mun betra en það almenna fyllirí sem tíðkaðist á þorláksmessu hér fyrir nokkrum áratugum þegar margir drukku sér svo til óhelgis að kalla mátti gott ef þeir náðust í lóðrétta stöðu áður en heilagt varð á aðfangadag. Þá tíðkuðust líka slagsmál eftir endilöngum Laugaveginum í Reykjavík á Þorkláksmessu á vetri þeim til mismikillar skemmtunar sem voru minna fullir eða jafnvel ófullir og vildu ljúka jólainnkaupum sínum í búðum sem gjarnarn voru þá opnar til miðnættis hvernig sem viðraði.

Sjálfur lenti ég einu sinni í svona heljarfylliríi á Þorláksmessu, meðan ég var enn svo ungur að nenna að drekka brennivín að einhverju ráði. Hefði Lillý vinkona mín í Nálinni á Laugaveginum ekki verið svo yndisleg að opna mér dyr sínar eftir að þeim hafði verið formlega lokað til jóla á aðfangadag hefði enginn fengið jólagjöf frá mér það árið. Hvað ég gaf? Ætli það hafi ekki verið prjónar, heklunálar, garn og þess háttar. Ég bara man það ekki.

 

Athugasemdir

[Guðbjörg Elín Heiðarsdóttir, 19.12.2008 kl. 23:19]

Heill og sæll. Veistu það að ég elska skötu, hákarl, slátur og allt sem er súrsað fyrir þorrann, ég tala nú ekki um pungana vel súrsaða. Jón vinur minn í Borgarfirðinum kann best á súrsuðu pungana, þeir eru algjört lostæti hjá honum. Ég veit ekkert yndislegra en að heimsækja Jón og konu hans þegar líður fer að þorra, þá fæ ég kaffi og útí´ða og góðan niður sneiddan vel súrsaðan hrútspung að smakka.

Gleðileg jól og farsælt komandi ár.

[jk (IP-tala skráð) 19.12.2008 kl. 23:52]

Þú ert nú meiri helvítis kratinn segja að skata sé úldinn kæst , ef reykt ket eða fiskur væru ekki söltuð myndu þau úldna eins og þið kratahelvítin haldið, ath málið betur.

[HP Foss, 20.12.2008 kl. 10:38]

Skaftfellingurinn vandist ekki á skötuna, hvarflaði ekki að mér að smakka þennan illa lyktandi mat. Þegar ég svo var um þrítugt var ég að vinna hjá frændfólki konunnar, fólki ættuðu úr Vatnsdalnum og Súgandafirði, þegar um skötu var rætt og það að ég hefði hana aldrei smakkað.
Á þorláksmessu hringdu síðan þessi sómahjón í mig og buðu mér að koma í skötuát.

Niðurstaðan var einföld; ég sá eftir að hafa ekki á þessum 30 árum vanið mig á skötuna, slíkt lostæti þótti mér hún og hef borðað hana árlega síðan. Algerlega úr takti við pestina, sem er jú slæm.

Hnoðmörinn kunni ég hinsvegar ekki að meta.

kær kveðja- Helgi

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 20.12.2008 kl. 11:01]

Ég borða hvorki skötu né hákarl, drekk bara brennivínið.

[Sigurður Hreiðar, 21.12.2008 kl. 11:54]

Ágætu Guðbjörg Elín og HP Foss - ég hef ekkert á móti því að fólk borði þennan mat ef því þykir hann góður. Það sem ég hef á móti er að það sé kallað „þjóðlegur siður“ íslenskur að dýrka heilagan Þorlák með því að svæla þessu í sig hvort sem manni líkar það betur eða verr.

Tek undir með Guðbjörgu að einu leyti, ég er sólginn í góðan, vel verkaðan hákarl. Og það er eiginlega það eina af þrenningu þinni, BenAx, sem ég læt eftir mér sem munað þegar við á.