Þegar farið er offari

Mér að óvörum helltist yfir mig borgarafundur í sjónvarpinu á mánudagskvöldið var, þar sem um tvöþúsund skoðanasystkini höfðu safnast saman í Háskólabíói sem málsvarar þjóðarinnar gegn nokkrum ráðherrum og þingmönnum.

Vissulega ágætt framtak og þeir ráðherrar og þingmenn sem lögðu á sig að sitja þarna hátt í þrjá klukkutíma og taka móti þeim auri sem þau voru ausin eiga heiður skilið.

Fundarstjórn var röggsöm og skilvirk en flestar framsöguræður hefði mátt stytta. Ein þeirra bar þó af, að mínu viti, ræða manns sem ég kynntist í nokkra mánuði fyrir fáeinum áratugum sem Bensa á Grænavatni. Þá fór vel á með okkur og við höfðum á prjónum að hleypa af stokkunum rannsóknarverkefni sem við höfðum báðir á huga á á þeim tíma en það rann út í sandinn af því að ég, þá miðaldra maðurinn, fékk hlaupabólu til samlætis eldri börnum mínum og hana svæsna.

Nema hvað ræða Bensa á téðum borgarafundi snerist um það brennandi málefni skuldara, ekki síst íbúðakaupenda, að lán þeirra, hvort sem þau eru í íslenskum verðtryggðum krónum eða erlendum gjaldeyri (myntkörfu) sem fyrirséð er að ekki verður hægt að standa undir verði með einhverjum hætti fryst og þannig frá þeim gengið að möguleiki verði að standa undir þeim.

Annars liggur fyrir að þegar yfirstandandi skammtímafrystingu afborgana linnir getur stór hópur þessara skuldara ekki borgað -- verður gjaldþrota með öllum þeim hörmungum sem því fylgir fyrir einstaklinginn -- en á lánastofnanir falla skuldarupphæðir langt yfir því veði sem í upphafi stóð fyrir þeim og þær sitja auk þess uppi með eignir sem kannski seljast um síðir en þá aðeins fyrir broti af veðinu.

Ábendingin er til ráðamanna þjóðar og fjármálastofnana að búa þannig um hnútana að skuldarar geti haldið áfram að borga af lánum sínum og lánardrottnar geti haldið áfram að fá nokkurt innstreymi fjár í sínar hirslur.

Annars er mikill voði vís.

Benedikt Sigurðarson: Hafðu þökk fyrir skeleggan en hófsaman málflutning í þessu efni. Af því mættu margir af þér læra, líka sumir þeirra sem á nefndum borgarafundi geypuðu mikinn. Einhvern tíma var sagt að oflof yrði að lasti, en ég held að líka megi segja að þegar farið er offari í bölbænum missi þær marks.

Athugasemdir

[Matargatið (IP-tala skráð) 26.11.2008 kl. 17:00]

SHH: Þegar við vorum ungir menn með lífið framundan, var ekki til verðtrygging. Þá var lán að fá lán og þau fengu ekki nema þeir, sem voru "réttum" yfirvöldum þóknanlegir. Á síðari hluta sjöunda áratugarins var t.d. vísasta leiðin til að fá húsnæðislán, sem þá gátu hæst numið sem svaraði 25% af kostnaðarverði fokhelds íbúðarhúsnæðis, að kaupa Alþýðublaðið. Það var nú í þá daga. Svo komst á vinstri stjórn 1971 og henni tókst að hækka lánin, án allrar verðtryggingar, og verðbólgan fór í fluggírinn. Öllum varð ljóst, að vísasti vegurinn til að glata fé var að leggja það inn í banka. Eftir árið varstu heppinn ef þú fékkst 25% af verðgildi fermingarpeninganna ef þú settir þá "á bók". Fólk, sem hafði á annað borð afgang af sínum tekjum, kostaði kapps um að eyða þeim sem allra fyrst, helst með því að fjárfesta í steinsteypu, því þá var ekki sama offramboðið af steinsteypu og núna. Enda "fraus" fjármálamarkaðurinn vegna fjárskorts, þegar enginn leggur inn peninga, þá er ekkert hægt að lána. Lífeyrissjóðir almennings, sem tóku til starfa árið 1970, voru undir lok áttunda áratugarins nánast einskis virði. Þá voru sett svonefnd Ólafslög, sem voru grunnurinn að verðtryggingunni en það varð í raun ekki fyrr en 1983 sem hún fór að virka og þá fór að komast skikk á banka- og lánamálin. Það var þó ekki fyrr en með þjóðarsáttinni haustið 1990 sem birta tók. Hitt er svo annað mál, að vísitölugrunnurinn sjálfur er illa skilgreindur og hefði þurft að endurskoða hann fyrir löngu. Eins og hann hefur verið skilgreindur, er hann verðbólguhvetjandi í sjálfu sér. Lækning á þessu er aðeins ein; annar og sterkari gjaldmiðill, sem myndi líka virka sem refsivöndur á óhæft framkvæmdavald. En þar til því verður komið í gegn þarf að gera ráðstafanir, til þess að sanngirni gæti milli eigenda sparifjár, og lántakenda. Við verðum líka að muna, að eigendur þess sparifjár eru ekki auðkýfingarnir. Þeir eru með sitt á þurru erlendis. Þetta snýst um hagsmuni alls almennings, sem situr þarna beggja vegna borðs. Þessvegna verður að fara afar varlega í þessum málum öllum og forðast vanhugsaðar skyndilausnir.  

[Sigurður Hreiðar, 26.11.2008 kl. 17:22]

Rétt er það, Matargat, hver sem þú ert -- við verðum að forðast vanhugsaðar skyndilausnir, höfum meira að segja haft smjörþef af þeim nú um hríð. En við verðum að fá lausnir -- og það í skyndi. Ég er farinn að trúa því að krónulufsan sé ónýt, enda hafa þú og þínir líkar og sumir ugglaust mun verri en þú verið iðnir að kjafta hana niður undanfarin misseri.

[Kolbrún Hilmars, 26.11.2008 kl. 19:53]

Engin auðveld lausn er til í skuldamálum heimilanna. 

Sum lánin eru innlend (Íbúðalánasjóður og lífeyrissjóðir) og þar með verðtryggð.  Verðtryggingin hefur nú þegar bæst ofan á höfuðstólinn og er komin til þess "að vera" eins og það er kallað á fínni íslensku. 
Erlendu myntkörfulánin eru annars eðlis, þau eru slæm í dag en myndu batna (hrapa) þegar krónan styrkist.

Sama hvaða lausn yrði fundin, annar hvor "tegunda"skuldarinn myndi tapa.    Enda þorir enginn ráðamanna að hrófla við neinu.  Skiljanlega.

[Sigurður Hreiðar, 26.11.2008 kl. 20:18]

Er það alveg víst, Kolbrún, að ekki sé hægt að finna leið til þess að gera báðum skuldurum kleift að lifa áfram? Því ég kalla það ekki líf að missa allt sitt með þeim afarkostum sem persónulegu gjaldþroti fylgir.

Ég vil ekki trúa því að svo aumlega sé fyrir okkur komið.

Vissulega er engin auðveld leið til þess arna. Þeim mun meiri ástæða til að leggjast yfir lausnina.

Strax.

[Kolbrún Hilmars, 26.11.2008 kl. 21:25]

Sigurður, vissulega er hægt að finna lausn.  Að mínu mati er fyrsta skrefið að leysa upp lífeyrissjóðina og hreinlega endurgreiða verkafólkinu inneign sína. 

Það eru lífeyrissjóðirnir "okkar" sem standa í vegi fyrir því að verðtryggingin verði afnumin.  Hin lánin, þau erlendu, leysast af sjálfu sér þegar krónan styrkist - krónan upp/lánin niður - og Íbúðalánasjóði er  engin vorkunn að standa á sléttu.

Við gagnrýnum þingmenn, seðlabanka, fjármálaeftirlit hvað snertir kerfisafglöp því þeirra hlutverk er tiltölulega gagnsætt, en enginn horfir til þess gífurlega fjármálaveldis sem lífeyrissjóðirnir eru.  
Lífeyrissjóðirnir voru stofnaðir með góðum ásetningi, en það gleymdist að gera ráð fyrir  í hvaða fyrirbæri þeir myndu þróast þegar þeirra fjármálavöld yrðu orðin margfalt stærri en sjálf ríkisumsvifin - útrásarvíkingarnir blikna í samanburði þótt ósvífnir hafi reynst.

[Sigurður Hreiðar, 26.11.2008 kl. 22:57]

Nú gerðirðu mig hlessa, Kolbrún! Ræddu þetta við mig nánar þegar þú ert orðin sjötug.

[Kolbrún Hilmars, 26.11.2008 kl. 23:50]

  Sigurður, ég á nú ekki mörg ár eftir í eftirlaunaaldurinn  og er farin að örvænta um afrakstur minn af lífeyrissjóðgreiðslunum mínum frá 1970 - núna nær 40 ár! 
Held ég yrði bara betur sett með að fá restina af inneigninni til baka nú og ávaxta hana sjálf áður en lífeyrissjóðurinn verður búinn að tapa meiru af henni en orðið er.

[Nína S (IP-tala skráð) 27.11.2008 kl. 01:12]

Sigurður Hreiðar og Matargatið, takk fyrir fróðleikinn, það er virkilega gott að lesa um þróunina. Er ekki sammála Kolbrúnu, en skil hins vegar áhyggjur hennar varðandi inneign hennar í lífeyrissjóðum sínum. Þegar hún fer á eftirlaunaaldurinn, fær hún trúlega ellilífeyri og greiðslur frá lífeyrissjóðum sínum. Mér finnst eins og hún hafi áhyggjur af að kannski verði lífeyrissjóðirnir komnir á hausinn þegar þar að kemur. Er nema von að fólk hafi áhyggjur þessa dagana og er kvíðið fyrir framtíðinni? Hafið öll þökk fyrir góða umræðu.

[Matargatið (IP-tala skráð) 27.11.2008 kl. 11:32]

SHH; þú ofmetur mig gríðarlega ef þú stendur í þeirri meiningu að ég hafi talað krónuna niður. Hún er búin að vera ónýt lengi og alla okkar tíð sem fullorðnir menn (það munar þremur árum á okkur). En varðandi lífeyrissjóðina, þá eru þeir eingöngu vörsluaðilar fjár eigenda sinna sem slíkir. Þá er ég að tala um sjóði á vegum verkalýðshreyfingarinnar, þ.e.a.s. almennu lífeyrissjóðina, eins og þeir eru stundum kallaðir. Sjóðir þeir, sem bankar og aðrir hafa stofnað eru annars eðlis, eru meira í ætt við tryggingafélög. Það er eiginlega ekki hægt að tala um þá í sama númeri, eða þannig. En voðalega er ég hræddur um, að allur fjöldinn myndi hafa takmarkað gagn af því að fá lífeyrissjóðseign sína í hendurnar núna við þessi skilyrði. Kannski það fólk, sem offjárfesti í steinsteypu og stendur nú frammi fyrir yfirveðsetningu á eignum sínum. En allur fjöldinn ætti fullt í fangi með að ávaxta sitt fé þannig að gagni kæmi eins og nú er staðan. Við verðum að sætta okkur við að það er óeðlilegt, að við þurfum ekki að greiða það fé, sem við fáum að láni frá þeim, sem leggja fyrir á hverjum tíma, með jafngildu. Það, sem er hinsvegar aðallega að er það, að tekjurnar verða aldrei verðtryggðar meðan við erum með ónýtan gjaldmiðil. Ef við tökum fé að láni í sterkum gjaldmiðli, og fáum launin okkar í þeim sama miðli, þarf enga verðtryggingu. Þá standa lántaki og lánveitandi jafnfætis.  

[Sigurður Hreiðar, 27.11.2008 kl. 11:50]

Kannski ofmet ég þig, Matargatið, en það er illt að eiga orðastað við huldufólk. Þó ég sé frá Hulduhólum hef ég sjaldnast þurft að standa í því. -- Ertu þrem árum á undan mér?

[Ben.Ax. (Benedikt Jóhannes Axelsson), 27.11.2008 kl. 11:59]

Ég trúi því að verðbólgumarkmið ríkisstjórnarinnar náist, ef ekki í dag þá á morgun. Og þá geta allir unað glaðir við sitt (shit). Ég trúi því líka að það sé líf á tunglinu.

[Kolbrún Hilmars, 27.11.2008 kl. 18:52]

Sigurður, þú fyrirgefur vonandi þrákelknina en þessi lífeyrissjóðsmál ERU áhyggjuefni.  Þegar ég nefndi sjálfa mig hér á undan gerði ég það bara til þess að nefna mér nærtækt dæmi.

Lífeyrissjóður verslunarmanna er minn sjóður.  Samkvæmt bréfi sjóðsins í september 2008 eru eftirfarandi staðreyndir:

Fyrri hluta árs 2008 greiddu að meðaltali 33.000 sjóðfélagar iðgjald til sjóðsins.  Ellilífeyrisþegar sem fengu greiddan lífeyri eru 5150. 
Innlenda hlutabréfasafnið lækkaði á fyrri hluta árs 2008 um 24%. 
Nafnávöxtun á sama tíma var neikvæð um 1,6%.

Ég hef áhyggjur af því hvað gerist þegar tugþúsundirnar sem voru skyldaðir til lífeyrisgreiðslna með lögum árið 1970, fara á eftirlaun.  

Hingað til hefur verið auðvelt að greiða þessum örfáu þúsundum fullan lífeyri, en hvað býður framtíðin upp á? 
Mun hún verða eins og peningakeðjubréfin hér forðum þar sem aðeins þeir efstu í pýramýdanum fá sitt?  

[Sigurður Hreiðar, 27.11.2008 kl. 19:50]

Hluti okkar sem skylduð vorum með lögum til lífeyrisgreiðslna árið 1970 (treysti því að ártalið sem þú nefnir sé rétt) er þegar kominn á eftirlaun.

Annar hluti er dáinn og fékk aldrei nein eftirlaun.

Guð hjálpi þeim sem aðeins ætla að reiða sig á a)eigið brask, hvort sem það væri með útborgun úr lífeyrissjóðunum eða annað fé, b)fátækrastyrk Tryggingastofnunar ríkisins.