Skortsala - vandræðaorð

Talað er um útsölur þegar á að selja -- hvað? Allt út úr búðinni? Skósölur þar sem skór fást, grænmetissölur þar sem grænmeti er selt, fisksölu sem selja fisk, gleraugnasölu sem selur gleraugu -- og þannig má ugglaust lengi telja.

Meginatriði við nýyrðasmíð er að nýja orðið sé gagnsætt -- gefi til kynna af samsetningu sinni hvað það þýðir. Nýjasta salan í íslensku málsafni er skortsala -- og selur skort, að því er virðist. Orðið felur sem sé engan veginn í sér sína eigin þýðingu.

Eftir því sem ég kemst næst þýðir skortsala að ég sel eitthvað sem ég á í skuld en hef fyrirfram samið við lánveitandann um að hann sætti sig við að fá andvirði þess sem ég sel og leysi mig þá undan skuldinni, þó hann fái ekki þar með að fullu greitt það sem ég skulda honum.

Er þetta rétt? Eða, ef þetta er rétt, eru fleiri merkingar faldar í þessu máttvana orði, skortsölu?

Við sitjum uppi með nóg af vondum orðum. Hér áður fyrr var talað um rúgmjöl, hveitimjöl, fiskimjöl, síldarmjöl -- og svo kom allt í einu barnamjöl. Við höfðum nautsleður, geitaleður, togleður -- og svo voru allt í einu auglýstir kvenleðurhanskar.

Eru orðasmiðir íslenskrar tungu nú allir sofnaðir -- eða standa þeir á gati gagnvart því verkefni að búa til gagnsætt orð í stað þessa vandræðaorðs, skortsölu?

Athugasemdir

[Þórarinn Þ Gíslason (IP-tala skráð) 21.9.2008 kl. 16:54]

Sæll Sigurður.

Ég er hjatanlega sammála þér og sem meira er þetta er HRYLLILEGT ORÐ og er svo villandi að Orðanefnd verðu nú að koma saman og búa til eitthvað betra en þetta. Því að orð eiga að vera innihaldsrík og segja okkur hvað þau eru að segja okkur.

Takk fyrir að vekja máls á þessu.

[Helga Guðrún Eiríksdóttir, 21.9.2008 kl. 16:56]

Ég sá einmitt þetta furðulega orð í fyrsta sinn í dag og verð að viðurkenna að ég þurfti að marglesa fréttina til að skilja hvað þarna var verið að tala um. Enn eitt fáránlega orðskrípið.

[Þorsteinn Briem, 21.9.2008 kl. 17:58]

"Skortsala er þýðing á enska hugtakinu 'short sale' eða 'short selling'. Með því er átt við að fengin er eign, til dæmis hlutabréf, að láni og hún síðan seld.

Til að endurgreiða lánið þarf því að kaupa eignina aftur. Sá sem hefur gert þetta hefur tekið svokallaða skortstöðu (e. short position) í eigninni en með því er átt við að hann á minna en ekkert af viðkomandi eign, það er skuldar hana.

Þegar viðkomandi endurgreiðir lánið þá er það kallað að losa sig úr skortstöðu. Andstaðan við skortstöðu er svokölluð gnóttstaða (e. long position)."

Sjá nánar á Vísindavefnum svör Gylfa Magnússonar, kennara í hagfræði við Háskóla Íslands, við spurningum um skortsölu og skortstöðu. Ég held að þessum orðum verði ekki breytt úr þessu.

[Sigurður Hreiðar, 21.9.2008 kl. 18:27]

Orðum sem ekki eru skiljanleg af sjálfum sér er auðvelt að breyta ef önnur heppilegri koma. Ein þvæla réttlætir ekki aðra. Orðunum verður kannski ekki breytt en örugglega hægt að finna einhver betri.

[Þorsteinn Briem, 21.9.2008 kl. 19:19]

Öllum hlýtur að vera velkomið að stinga upp á nýjum orðum en ég hef enga trú á að ný orð komi í stað þessara, Sigurður Hreiðar. En það má alltaf reyna. Þeir eru margir snillingarnir, sérstaklega í Mosfellsbænum.

[Sigurður Hreiðar, 21.9.2008 kl. 21:15]

Ja sko, alltaf lærir maður eitthvað nýtt, líka um Steina Briem! Ætli við séum ekki sveitungar, þegar öllu er á botninn hvolft? En til þess að góð orð verði til þurfa menn að skilja hugtakið sem þau eiga að ná yfir. Kannski kemur það, þó síðar verði.

[Sturla Snorrason, 21.9.2008 kl. 21:42]

Ég las þessa frétt tvisvar og fékk engan botn í hana, skortsala hlýtur að þíða sölutregða. Hvernig Fjármálaeftirlitið ætlar að banna sölutregðu skil ég ekki.

Ef skýringar Steina eru réttar er þetta fáránlegt orð.

[Þorsteinn Briem, 21.9.2008 kl. 22:59]

Sigurður Hreiðar. Ég hef aldrei búið í Mosfellsbæ en hins vegar unnið þar.

Nýyrði geta verið skemmtileg og best er að sjálfsögðu að þau séu lýsandi, til dæmis "skutbíll", sem mig minnir að Gísli heitinn Jónsson, menntaskólakennari á Akureyri, hafi smíðað fyrir um þremur áratugum. "Þyrla" er einnig ágætis orð en Íslendingar höfðu kallað slík tæki "helikopter" og smíðað orðin "kopti" ("kofti") og "þyrilvængja", sem urðu víst ekki vinsæl.

Sérstakar nefndir smíða hér orð á ýmsum sviðum og til dæmis hefur verið gefið hér út 450 blaðsíðna tölvuorðasafn. Og það er sjálfsagt að reyna að smíða ný og lýsandi íslensk orð, einnig í hagfræðinni.

En til er fjöldinn allur af gömlum íslenskum orðum, sem fáir Íslendingar skilja. Sum þeirra eru nú notuð í nýrri merkingu, til dæmis "sími", en "síma" (í hvorugkyni) merkti band eða þráður. Það er á hinn bóginn ekki lýsandi, nema menn þekki gömlu merkinguna, en ágætis orð engu að síður.

[Sigurður Hreiðar, 22.9.2008 kl. 10:01]

Skutbíll er dæmi um fáránlegt orð yfir það byggingarlag bíla sem flestar þjóðir kalla station eða hafa komið sér upp eigin orði fyrir, Svíar tam. kallað það skápbíl sem þó er skárra en skutbíll -- skutur þýðir bara afturendi og það hafa allir bílar. Enda hefur sem betur fer gengið illa að festa óyrðið skutbíll í íslensku máli. Þyrla og þota eru hins vegar ágætis orð sem gripin voru á lofti.

[Þorsteinn Briem, 22.9.2008 kl. 10:58]

Sigurður Hreiðar. Orðið "skutbíll" finnst um sextíu þúsund sinnum með leitarvél á Netinu (Internetinu eða Alnetinu, eins og það hefur einnig verið kallað), oftar en orðin "þyrla" og "þota".

Mun betra að segja "skutbíll" en "steisjonbíll", sem finnst tvisvar sinnum á Netinu en "steisjon" í 242 skipti. Og "steisjon" er ekki íslenska. Orðið "stallbakur" finnst um þrjú þúsund sinnum með leitarvél á Netinu og "hlaðbakur" um 160 sinnum. En fólk hefur að sjálfsögðu misjafnan smekk, sem betur fer.

[Sigurður Hreiðar, 22.9.2008 kl. 11:05]

Tíðni orða á netinu, væntanlega í gúggli, segir í sjálfu sér ekkert um ágæti þeirra né notkun manna á meðal. Langbakur er mun rökréttara orð fyrir skápbíl eða estate, eins og Frakkar kalla þetta byggingarlag, heldur en skutbíll. Stallbakur og hlaðbakur hafa hvort sína merkingu fyrir sedan og hatchback.

Er þetta svo ekki að verða gott hjá okkur?

[Þorsteinn Briem, 22.9.2008 kl. 13:05]

Fólkið í landinu notar orðin. Þau eru samskiptatæki fólksins og ef það vill frekar nota orðið "skutbíll" en til dæmis "steisjonbíll" hlýtur fólki almennt að þykja það fyrrnefnda betra en það síðarnefnda.

Sum orð gleymast en önnur lifa vegna vinsælda þeirra. Hér ræður meirihlutinn, lýðræðið, en að sjálfsögðu þurfa ekki allir að vera sammála meirihlutanum.

[Guðrún Þóra Hjaltadóttir, 22.9.2008 kl. 16:42]

Takk fyrir þetta Sigurður, ég er búin að sjá þetta orð nokkrum sinnum í texta og áttaði mig alls ekki á merkingunni. Hélt ég væri rugluð.