Bílferð fyrir tíma bílferða

Ævisögur eru merkilegt fyrirbæri og oft gaman að lesa, oftast heldur maður jafnvel að það sé fróðlegt. En á því sviði fær maður stöku sinnum kjaftshögg sem kemur manni til að efast um sannleiks- og fræðigildið.

Ágætur kunningi minn fjölfróður hringdi í mig um daginn og benti mér á tiltekinn kafla í ævisögubók sem kom út 1947. Sú bók heitir Minningar Guðmundar á Stóra-Hofi og er eftir Guðmund og Eyjólf Guðmundsson frá Hvoli í Mýrdal. Sá fyrri var kunnur bændahöfðingi, félagsmálamaður og templari á sinni tíð, sá síðari bóndi, fræðimaður og rithöfundur, þekktust bóka hans kannski bókin Pabbi og mamma. 

Í kaflanum sem mér var sérstaklega bent á segir Guðmundur frá ferð sem hann hafði farið í febrúar 1912, frá Stóra-Hofi á Rangarvöllum þar sem hann bjó þá upp að Hvanneyri til að sitja þar bændanámskeið. Þetta er á bls. 95 í téðri bók. Þar segir frá því, í þriðju persónu eins og Eyjólfur hafi skráð þennan kafla eftir honum, að Guðmundur hafi farið ríðandi út að Ægissíðu og komist þaðan í bíl til Reykjavíkur. Í sömu andrá segir að á sama tíma hafi margir aðrir verið á suðurleið en bílakostur hafi verið takmarkaður „og urðu margir að fara á hestum út að Selfossi við Ölfusá.“

En Guðmundur var sem sagt heppinn og komst í bíl frá Ægissíðu. Þaðan fóru hann og samferðamenn hansmeð skipi til Borgarness. „Hálka var og sleipt að ganga en enginn bíll fáanlegur. Urðu menn því að fara gangandi frá Borgarnesi…“

Undur mega heita að Guðmundur skyldi fá bílfar frá Ægissíðu, því í febrúar 1912 var aðeins einn bíll til í landinu. Hann stóð ógangfær norður í Eyjafirði. Engan skal samt undra að enginn bíll væri fáanlegur í Borgarnesi í febrúar 1912 því fyrsti bíllinn kom ekki þangð fyrr en 1918. -- Fyrsti bíllinn kom til Íslands 1904 eins og kunnugt er og hafði hér viðdvöl við lítinn orðstír til 1908 þegar ræksnið af honum var selt utan aftur. Annar bíll í landinu var svonefndur Grundarbíll sem heimilisfesti átti að Grund í Eyjafirði frá hingað komu sinni 1907 og fór í örfá skipti þaðan til Akureyrar áður en honum var lagt á kirkjuhlaðinu  uns hann var loks seldur aftur úr landi í árslok 1912. Þriðji bíllinn til Íslands var Bookless bíllinn svokallaði sem skoskir bræðir í Hafnarfirði fengu hingað 1913. Litlum sögum hefur farið af honum en telja má víst að hann hafi einkum verið notaður til ferða milli Hafnarfjarðar og Reykjavíkur.

Fyrsti bíllinn sem gerði sig gildandi hérlendis kom ekki til landsins fyrr en 20. júní 1913. Það var Ford T sem Sveinn Oddsson og fleiri komu með hingað og ein fyrsta ferð hans var, reyndar, austur að Ægissíðu. En það er fullseint til að Guðmundur á Stóra-Hofi hafi fengið far með honum suður í febrúar 1912. -- Þessi sami T-Ford varð 6 árum síðar fyrsti bíllinn í Borgarnesi.

Hér fylgir mynd af T-Ford Sveins Oddssonar, sem kom til landsins 20. júní 1913. Sami bíll varð síðar fyrsti bíll í Borgarnesi.

Hafandi lesið þessar síður í Minningum Guðmundar á Stóra-Hofi kom mér nokkuð á óvart að sjá að á bls. 96 segir að sama dag og „námskeiðsmenn héldu frá Hvanneyri til Reyjavíkur, lögðu nokkrir piltar upp undan Eyjafjöllum í góðu veðri áleiðis til Reykjavíkur í atvinnuleit“ en fengu á sig ofsaveður og tveir þeirra urðu úti skammt frá Varmadal á Rangárvöllum. -- Þessi tímasetning um dauðdaga þessara tveggja manna, bræðranna Sveinbjarnar og Brynjólfs Guðmundssynir Sveinbjarnar prests í Holti er rétt og staðfestanleg og því furðulegri verða áður komnar yfirlýsingar um bílferð Guðmundar frá Ægissíðu til Reykjavíkur í febrúar 1912 og spaugileg yfirlýsingin um bílleysið í Borgarnesi.

Ofanskráð sýnir að rétt er að taka upplýsingum æviminninga með vissum fyrirvara og gleypa ekki allt hrátt eins og það er borið á borð. Það ættu ævisöguritarar líka að hafa hugfast.

(Ég bið góðfúsa lesendur velvirðingar á því ef feitletraður myndatextinn lendir einhver staðar út úr kú miðað við myndina. Ég kann ekki að setja myndtexta á réttan stað í bloggi.)

Athugasemdir

[Sæmundur Bjarnason, 3.2.2011 kl. 15:21]

Já, fyrir því eru margar heimildir að minni manna er brigðult. Datt fyrst í hug að einfaldlega hafi verið um ranga tímasetningu að ræða. Sennilega er hér einhver samsláttur á ferðinni. Ekki þarf endilega að efast um frásögnina sjálfa.

Varðandi myndina held ég að staðsetning "cursorsins" þegar myndin er sótt ráði því hvar hún lendir.

[Ragnheiður , 5.2.2011 kl. 02:04]

Hvað ætli valdi svona ? Misminni eða misritun ?

[Sigurður Hreiðar, 5.2.2011 kl. 22:51]

Misritun kemur ekki til greina hér að mínum dómi, Ragnheiður. Þetta hlýtur að vera hrapallega misminni sem enginn gerir sér far um að kanna nánar, m.a. af því bíllinn vann sig svo eldsnöggt inn að hjarta þjóðarinnar að það þótti sem hann hlyti alltaf að hafa verið hér. Ég tel þetta fyrst og fremst flumbrugang bókarhöfundanna.

[Ragnheiður , 14.2.2011 kl. 03:23]

Já það er líklega rétt hjá þér.