Greiðslumat og sanngjörn skattlagning leiðréttingar

Síðustu misserin fyrir hrunið var fólk að kaupa sér húsnæði. Fór í bankana sem vildu endilega lána sem mest til fasteignakaupa. Þar var fólkið tekið í greiðslumat. Mat sem var svo ítarlega og naumt unnið að í sumum tilfellum reið það baggamuninn hvort 150 þúsund króna bílræfill var á nafni væntanlegra lántakenda eða ekki. Stæðist fólkið greiðslumatið fékk það sitt lán með fasteignina að veði. Þessa  síðustu mánuð fyrir hrun var þetta gjarnan svonefnt gjaldeyrislán. Sem þýddi að lánið var veitt í íslenskum krónum en í lánssamningnum var klásúla sem nefndi  jafngildi þeirra íslensku króna í tilteknum gjaldeyri eins og gengið var þá.

Maður skyldi halda að lánveitandinn hefði nú haft borð fyrir báru og tekið tillit til þess í greiðslumati viðkomandi lántakenda hvernig kynni að fara fyrir þeim ef forsendubreytingar yrðu í fjármálaheiminum. En svo urðu forsendubreytingar og þær svo harkalegar að brest má kalla og síðan hefur ekki nokkur maður heyrt minnst á greiðslumat eða ábyrgð lánveitanda gangvart því  greiðslumati sem hann vann.

Til hvers var þetta greiðslumat? Var það aðeins blekkingarleikur til að telja lántakendum - og kannski einhverjum fleiri - trú um að vel og faglega væri að verki staðið af hálfu lánveitanda? Ljóst virðist vera, að minnsta kosti, að lánveitandinn hefur ekki tekið andartaks mark á því sjálfur sem hann var að gera í þessu efni.  Málið snerist um að ná taki á lántakanum, því hvað sem stendur um veð fyrir láninu í samningnum er ljóst að það er aðeins formsatriði. Veðið er í lántakandanum sjálfum. Lenti hann í þroti með greiðslur af láninu, þrátt fyrir hið vandaða greiðslumat af hálfu lánveitanda, og lánveitandi hirti til sín eignina sem skráð var að veði, dugði það aðeins skammt. Lántakandinn sjálfur var ábyrgur fyrir því sem skráð skuld stóð í umfram það sem fyrir veðið gat fengist.

Síðustu mánuðina fyrir hrun var þessum svokölluðu gjaldeyrislánum mjög haldið að lántakendum og sagt:  Jú, gengið á eftir að síga eitthvað, en aldrei nema svo og svo mikið. Svo varð hrunið og nú hefur komið í ljós að fyrir tilverknað bankanna sjálfra, sem tóku stöðu á móti krónunni, varð gengisfallið langt, langt umfram það sem fólkinu var kynnt sem svartsýnustu spár. Með tilvísun til klásúlunnar um gjaldeyristenginguna hækkaði höfuðstóll lánanna um 175%. 20 milljónir urðu að 55 milljónum. Nærri þrefölduðust.

Ansans ári, sögðu lánveitendur, en þú skrifaðir undir, góði, og stattu nú við þitt. Ekkert minnst á greiðslumatið sem lánveitandinn gerði og lánaði að eigin mati út á ítrustu greiðslugetu lántakans.

Sumir hafa síðar sagt að lánveitandinn hafi ekki átt annars kost en láta sem ekkert hefði gerst því hann hefði sjálfur tekið lán á móti láni sem hann veitti í þeim tiltekna erlenda gjaldeyri sem tilgreindur var. Það stenst varla, því þessa síðustu mánuði fyrir hrunið fengu íslensku bankarnir engin erlend lán.

Þess vegna varð hrunið.

Nú hefur hin góðviljaða ríkisstjórn Íslands slegið upp skjaldborg um skuldarana, um heimilin í landinu sem sitja uppi með þessar geggjuðu skuldir. Í þeim er gert ráð fyrir svo og svo miklum afskriftum af höfuðstóli þessara lána. Hver sem augu hefur að skilja hlýtur að sjá, af orðanna hljóðan ríkisstjórnarinnar  að ef  55 milljón króna höfuðstóll verður nú lækkaður í 30 milljónir svo dæmi sé tekið, (var upprunalega 20 milljónir, nóta bene), er skuldarinn að græða á tá og fingri. Og þá ber að skattleggja hagnaðinn.

Fyrirgefið:  Er þetta afskrift, eftirgjöf á raunverulegri skuld? Að mínum dómi ekki, heldur í áttina til að vera sanngjörn leiðrétting sem þó gengur of skammt. Og - er sanngjarnt að skattleggja sanngjarna leiðréttingu?

Ef ég borga tannlækninum mínum óvart tuttugu þúsund krónur þegar ég átti að borga honum fimmtán, og hann réttir mér fimm þúsund kall til baka, er þá sanngjarnt að ég borgi skatt af því?

Athugasemdir

[Þráinn Sigurjónsson (IP-tala skráð) 22.3.2010 kl. 23:41]

Lengi vel hefur sú hugsun viðgengist í skattalögum að því er snýr að atvinnurekstri að eðlilegt sé að jafna saman tekjum og þeim kostnaði sem leggja þarf í til að afla þeirra.  Félög og einstaklingar í atvinnurekstri hafa mátt færa verðbætur lána og gengistap til gjalda og á sama hátt hafa þau fært  verðbætur af innstæðum og gengishagnað til tekna.  Því er eðlilegt að afskriftir eða niðurfærslur skulda séu færðar til tekna hjá þeim.  Af niðurstöðu rekstrarreiknings er síðan greiddur tekjuskattur ef um hagnað er að ræða og heimilt er að draga tap frá tekjum næstu ára á eftir þar til það er að fullu jafnað, þó ekki lengur en í tíu ár.

Venjulegir einstaklingar eru meðhöndlaðir á annan hátt, þeir greiða fjármagnstekjuskatt af vaxtatekjum og verðbótum sem þeir fá greiddar, hverju nafni sem þær nefnast.  Af vöxtum og verðbótum af lánum sem tekin eru vegna kaupa á eigin íbúðarhúsnæði fá einstaklingar svonefndar vaxtabætur sem eru ákveðið hlutfall af greiddum vöxtum og verðbótum - ekki áföllnum -  Lengi vel hefur það verið árátta fjármálaráðherra að reyna að lækka þessar greiðslur sem mest þeir mega - það verður þó að viðurkennast að núverandi ríkisstjórn ákvað að hækka þessar greiðslur.

Önnur lán, svo sem lán til kaupa á bílum, eru ekki stofn til greiðslu vaxtabóta.  Allir sem tekið hafa slík lán á undanförnum árum hafa orðið fyrir verulegu skakkafalli vegna tengingar lánanna við vísitölu eða gengi krónunnar.

Að ætla að skattleggja "niðurfærslu" eða "eftirgjöf" lána án þess að tekið sé tillit til þess taps sem lántakendur verða fyrir er með því ósvífnasta sem nokkur fjármálaráðherra hefur látið sér detta í hug - og er þó margt skrautlegt að finna hjá þeirri stétt manna.

[Sigurður Hreiðar, 23.3.2010 kl. 10:28]

Takk fyrir þetta, Þráinn.

Eins og þú veist er skilningsleysi mitt ekkert venjulegt en þegar ég hef lesið pistil þinn tvisvar er held ég að byrja að skilja hvað þú ert að segja. Reyndar hef ég lengst af haldið -- hafandi aldrei þorað að skulda neitt að ráði -- að vaxtabætur hafi fyrst og fremst verið til hagsbóta fyrir lánveitandann -- þ.e. gert líklegra að hann fái það sem hann hefur krafist -- alveg eins og niðurgreiðslur landbúnaðarafurða séu fyrst og fremst til hagsbóta fyrir neytandann, fremur en framleiðandann.

Ég vil ekki tala um „niðurfærslu“ eða „eftirgjöf“ í því samhengi sem ég var að skrifa um, heldur leiðréttingu. Leiðréttingu vegna kerfishruns. Mér finnst tregða stjórnarherra (af báðum kynjum) til að horfast í augu við kerfishrunið og viðleitni til að láta venjulegt launafólk taka þann skell á sig benda til þess að þeir herrar hafi eitthvað óhreint í pokahorninu.